Coenens schatkist deel 13
Coenen op de man af
Dit is het laatste deel van mijn artikelenreeks. Het zal u duidelijk zijn dat u - na dit alles te hebben gelezen - slechts een fractie van Coenens 'Visboeck' onder ogen hebt gehad. Hij schreef echter over zo'n verscheidenheid van zaken, dat het niet doenlijk was, die allemaal hier weer te geven. Men kan, zonder ook maar enige afbreuk te doen aan de waarde van Coenens werk, vaststellen dat, wanneer diens boek uitsluitend vissen tot onderwerp zou hebben gehad, de omvang wellicht tot een kwart beperkt was gebleven. Het blijft dan ook gissen waarom hij zoveel onderwerpen - die er in wezen niet rechtstreeks mee van doen hadden - in zijn boek heeft willen opnemen. Betreft het wellicht een mate van geldingsdrang waarbij het er Coenen zijdelings óók om te doen was - net als zijn geleerde tijdgenoten - een omvangrijk werk te vervaardigen? Want naast de vele goede karaktereigenschappen is bij Coenen ongetwijfeld ook een mate van geldingsdrang of ijdelheid aanwezig geweest. Kortom: wie zal hij in persoon zijn geweest en wat zullen de drijfveren of achtergronden zijn geweest die bij Adriaen Coenen tot zoveel inspanningen en daaropvolgende uitkomsten hebben geleid?Wat wij weten
In directe zin is over hem slechts weinig bekend; maar Coenens 'Visboeck' geeft indirect méér inzicht. Andere bronnen, bijvoorbeeld aan te treffen in stedelijke registers, voegen maar weinig toe. Coenen is over zichzelf weinig mededeelzaam geweest. Wél kan uit zijn boek worden opgemaakt dat hij de vader was van een zoon; deze werd in 1577 geboren. Coenen gaf die zoon zelfs door middel van een tekening een plekje (455) in het 'Visboeck'; hij begon aan zijn boek in het geboortejaar van de jongen. Binnen de omlijsting van de genoemde illustratie voegt Coenen als verheldering daaraan de woorden toe: 'Dit is Coen Adriaensen mijn soen'. Over verdere familiaire banden schrijft hij nauwelijks; hij spreekt tersloops over een broer die in Scheveningen woonde. Hij ging op een zeker moment naar die broer in Scheveningen toe 'alsoe als Ic doen tertijt tot leijden woon achtich was' (195). Hij verbleef inderdaad een aantal jaren in Leiden; zo vertelt hij in 1580 (!) in zijn boek dat hij op dat moment vier jaar in die stad woonde (166); het 'Visboeck' is dus uit zijn Leidse tijd afkomstig. Van zijn ouders zegt Coenen slechts dat zij goed voor hem waren (91).Karakter
Wil men dus proberen de persoon Coenen beter te doorgronden dan is dat - zij het dan indirect en met behulp van de tekst van zijn boek als basis - redelijk doenbaar. Coenen was een handelsman, doortastend en intelligent, in onze ogen wellicht wat naïef en tot op zekere hoogte ijdel; zijn soms doorschemerende bescheidenheid komt - gezien in dat licht - wat gespeeld over. Hij was duidelijk prestatiegericht, weliswaar beperkt opgeleid maar in het bezit van een ruime mate van parate kennis met daaraan toegevoegd een krachtig verlangen naar meer. In hem brandde een sterk religieuze beleving; deze werd gevoed door het zojuist in Holland opgekomen calvinisme (487, 488, 489). Coenens intelligentie stelde hem in staat om zich - ondanks die beperkte opleiding - schriftelijk in vrij duidelijke zinnen uit te drukken; zijn handschrift was ondanks de leeftijd van dat moment zonder meer goed. Zijn parate kennis bood hem de mogelijkheid, de vele folio's te vullen terwijl zijn doortastendheid ertoe leidde, het genoemde ook daadwerkelijk te laten gebeuren. De omstandigheden waarbinnen Coenens naspeuringen via een boek vorm kregen waren zeker niet ideaal. De geboorte van zijn zoon en de start van het 'Visboeck' vielen samen: niet de twee meest gewenste momenten binnen een en eenzelfde tijdsbestek. Coenens doortastendheid heeft daarin zonder enige twijfel de doorslag gegeven. Zijn gesignaleerde geldingsdrang en zijn hang naar erkenning spreken onder meer uit het noemen van de verschillende vooraanstaande relaties waarmee hij contacten had. Het betrof kringen waarin mensen van zijn komaf normaliter niet verkeerden en dat wilde Coenen zijn lezers wel laten weten (97, 98, 105). Wellicht heeft zijn geldingsdrang hem ertoe gebracht, werkelijk álles vast te leggen wat hem voor de geest en voor ogen kwam, tot en met het gebruik van vreemde talen en het citeren van complete bijbelteksten toe (32). Daarnaast is het dan weer opmerkelijk dat Coenen in zijn boeken twee ingrijpende gebeurtenissen verzweeg die tijdens zijn leven plaatsvonden, namelijk de heftige stormvloed in 1570 die zijn woonplaats Scheveningen deels verwoestte en de brute moord in 1584 op Willem van Oranje, een man die hij zeer hoog achtte. Waarom liet hij dit na? We zullen het, hoe wij ook gissen, nooit te weten komen.Blijft de bewondering
Men zou over sommige van Coenens onderwerpen wat wisselend kunnen denken en zich ook het verband met het geheel hier en daar kunnen afvragen. Maar, zijn toenmalige maatschappelijke positie en de hem destijds omgevende tijdgeest in ogenschouw nemend, kan men slechts vaststellen dat - hoe dan ook - Coenens naslagwerk zowel verbazingwekkend als uitzonderlijk is. Dit roept zowel een diep respect op als een grote bewondering voor een in wezen eenvoudige man die - met de slechts geringe, hem ten dienste staande, mogelijkheden - tóch zoveel heeft kunnen onderzoeken, lezen, illustreren, maar ook beschrijven. Zelfs datgene wat binnen het 'Visboeck' niet van direct belang lijkt, gaf en geeft aan wetenschappers als Florike Egmond en Peter Mason - die Coenen als geen ander bestudeerden - veel informatie over het denken en leven van deze 16de eeuwer en van diens tijdgenoten. Florike Egmond schreef in 2005 het bijzonder fraaie standaardwerk 'Het Visboek', niet te verwarren met een eerder en wat minder geslaagd boek uit 1997. Tot besluit: u kunt altijd, zoals ik in het introductieartikel al schreef, via internet de site www.kb.nl/visboek raadplegen. De in de artikelen tussen haakjes (,,,) vermelde nummers geven corresponderende bladzijden aan van het aldaar getoonde 'Visboeck' en u kunt dus meelezen en ook verder doorbladeren. © Piet Spaans 2009 historisch publicist en auteur Den Haag Holland
<< Vorige
Geplaatst op 13-02-2009 en 1277 keer gelezen
Like dit 850 Liked